AÇIKLAYICI: İran’da idamla karşı karşıya kalan İsveçli doktor kim?

DUBAİ, Birleşik Arap Emirlikleri (AP) — Vida Mehrannia kocasının hayatını kurtarmaya çalışıyor. İran’ın onu dokuz gün içinde – 21 Mayıs’a kadar – idam etmesi planlanıyor.

50 yaşındaki İran’a Ahmed Rıza Celali İsrail casusu. Meslektaşlarına göre, en çok talep edilen bir alan olan afet tıbbında uzmanlaşmış saygın bir hekimdir. Mehrannia için o sevgili bir kocadır.

Tutuklanmasından bu yana altı yıldır babasını görmeyen 10 yaşındaki oğlu ve 19 yaşındaki kızıyla birlikte yaşadığı Stockholm’den Associated Press’e “Bu bir kabus” dedi. “Kocamı kurban etmek istiyorlar.”

Mehrannia, sönmekte olan umutlarını Celali’nin İsveç vatandaşlığına ve Stockholm’ün onun serbest bırakılması için bastırma girişimlerine bağlıyor. İsveç dışişleri bakanı geçen hafta İranlı mevkidaşını arayıp Avrupa Birliği ile birlikte Celali’nin serbest bırakılmasını talep etmesine rağmen, bu çabaların kapsamı net değil.

Ancak Celali’nin İsveç’le olan bağları, onu İran’da bir hapishaneye kapatan şey gibi görünüyor.

Analistler, İran’da bazı yabancıların hem Tahran’ın iç siyasi rekabetlerinde hem de Tahran ile Batı başkentleri arasındaki gerilimlerde piyon olduğunu söylüyor. İran’ın dünya güçleriyle yaptığı nükleer anlaşmanın çöküşünden bu yana Batılıların yakalandığı bir model giderek daha görünür hale geldi.

İran Çarşamba günü söyledi Avrupa Birliği elçisinin iniş yapmasından birkaç saat sonra iki Avrupalıyı gözaltına aldı eski püskü atom anlaşmasını kurtarmak için son bir çabayla başkentte.

İran son yıllarda en az bir düzine çift uyruklu kişiyi hapse attı. Bunların çoğu, geniş çapta tartışmalı casusluk suçlamalarıyla tutuluyor.

Celali’nin davasında etkili olan güçlere bir bakalım.

NASIL BAŞLADI?

Celali İran’ın kuzeybatısındaki Tebriz kasabasında doğdu. İtalya ve İsveç’te başarılı bir kariyer inşa etti, tıp dergilerinde 40’tan fazla makale yayınladı ve kıtada ders verdi. Nisan 2016’da bir İran üniversitesi onu bir çalıştaya davet ettiğinde, katılmayı hiç düşünmedi.

Ailesini bir daha hiç görmedi.

Güvenlik servisleri onu yakaladı, Mossad tarafından öldürüldüğüne inanılan İranlı nükleer bilim adamlarının ayrıntılarını sızdırmakla suçladı ve ölüme mahkum edildiği İran’ın kötü şöhretli Evin Hapishanesi’ne fırlattı.

Bu arada, İsveç’te vahşet işlemekle suçlanan eski bir İranlı yetkiliden hesap sorulmasına yönelik önemli bir arayış, Tahran’da öfkeyi alevlendirdi.

İki dava huzursuz bir şekilde çakıştı. Hamid Nouri, çeyrek asırdan fazla bir süre önce sona eren ve Tahran’ı bugüne kadar rahatsız eden bir çatışma olan İran-Irak savaşı sırasında işlenen savaş suçları ve cinayetten Stockholm’de yargılanıyor.

İRAN İLE İSVEÇ ARASINDA NELER OLUYOR?

İran-Irak savaşının sonunda toplu infazlardan sağ kurtulan birkaç İranlı ilk kez İsveç mahkemesinde ifade verdi.

İran, tartışmalı dava ile Celali’nin ölüm cezası arasında herhangi bir bağlantı olduğunu reddediyor – geçen hafta İsveç mahkemesi yargılamaları uluslararası manşetlere girerken yakın olduğu ilan edildi. İran yargı sözcüsü Salı günü Celali’nin kararının kesinleştiğini açıkladı. Ailesi davaların bağlantılı olduğuna inanıyor.

İsveç’teki iddialar, İran’ın o zamanki Yüksek Lideri Ayetullah Ruhollah Humeyni’nin BM aracılığı ile ateşkesi kabul etmesinden sonra, 1988 yılına kadar uzanıyor. Saddam Hüseyin tarafından ağır silahlarla donanmış İranlı muhalif grup Mücahidin-e-Khalq üyeleri, sürpriz bir saldırıyla Irak’tan İran sınırını geçti. İran saldırılarını köreltti.

Siyasi mahkumların sahte duruşmaları o sıralarda başladı ve sanıklardan kendilerini tanımlamaları istendi. 1990 Uluslararası Af Örgütü raporuna göre, “mücahit” diye yanıt verenler ölüme gönderildi. Uluslararası hak grupları, 5.000 kadar kişinin idam edildiğini tahmin ediyor.

İran, tarihin bu karanlık sayfasını gömmeye çalıştı. Ama şimdi hassas anılar gün ışığına çıkarılıyor. Eski mahkumlar İsveç mahkemesine, eski bir İran yargı yetkilisi olan Nuri’nin ölüm cezası verdiğini, hükümlüleri idam edildikleri odalara yönlendirdiğini ve savcıların mücahitlere sempati duyanların isimlerini toplamasına yardımcı olduğunu söyledi. Nouri katılımı reddediyor.

Kararın Temmuz ayında verilmesi bekleniyor ve suçlu bulunursa 61 yaşındaki Nuri ömür boyu hapis cezasına çarptırılabilir. Dava Tahran’da yankılanıyor, sert çizgideki eski yargı başkanı Ebrahim Raisi, infaz emri çıkaran komisyonlarda görev yaptı..

İran, yargılamayı “haksız ve yasadışı bir gösteri duruşması” olarak kınayarak öfkeli.

İranlı yetkililer o zamandan beri başka bir İsveç vatandaşını gözaltına aldı, İsveç Dışişleri Bakanlığı geçen hafta ülkede seyahat eden bir turisti doğruladı.

İRAN NEDEN YABANCILARI GÖZALTINA ALIYOR?

Kırk yıl önce genç İranlı devrimciler ABD Büyükelçiliği’ni bastı ve 52 Amerikalıyı 444 gün boyunca rehin aldı. Analistler, 1981’de serbest bırakıldıklarını, ancak İran’ın rehin alma politikasının hiçbir zaman sona ermediğini söylüyor.

Dış İlişkiler Konseyi’nde İran uzmanı olan Ray Takeyh, “Gelişiyor ve akıyor, ancak bu, 1979’dan beri İslam Cumhuriyeti’nin oyun kitabında kötü şöhretli bir sayfa oldu” dedi. “İran genellikle yabancı uyrukluları diğer ülkeden koz veya başka bir şey elde etmek için alıkoyuyor.”

Taktik, mahkum takaslarının ilgi görmesiyle kamuoyuna yansıdı. Tahran’ın dünya güçleriyle nükleer anlaşması 2016’da yürürlüğe girdiğinde, dört Amerikalı esir İran’dan eve uçtu. Aynı gün, Obama yönetimi İran’a 400 milyon dolar nakit para gönderdi.

Daha yakın zamanlarda bu bahar, İran’da beş yıldan fazla tutuklu kalan iki İngiliz vatandaşı evlerine iade edildi. İngiltere, İran’a onlarca yıllık borcunu ödedikten sonra.

Bugün İran’da gözaltına alındığı bilinen en az dört Amerikalı, iki Alman, iki Avusturyalı ve iki Fransız vatandaşı bulunuyor.

Bir Birleşmiş Milletler paneli, onların hapsedilmesini “çifte uyrukluların keyfi olarak özgürlüklerinden yoksun bırakılmasını içeren ortaya çıkan bir modelin” parçası olarak tanımlıyor.

İRAN’IN TUTUKLARIN İDAM TARİHİ NEDİR?

İran dünyanın önde gelen cellatlarından biridir. Mart ayında, BM İran özel raportörü İnsan Hakları Konseyi’ne İran’ın idam sayısının geçen yıl en az üç çocuk da dahil olmak üzere 280’e yükseldiğini söyledi.

Bununla birlikte, yabancıların infazı son derece nadirdir. İran’ın son yirmi yılda bir yabancıyı idam ettiği kamuoyu önünde bilinmiyor.

İran-Kanadalı Hamid Ghasemi veya İran-Amerikalı Amir Hekmati gibi son yıllarda ölüm cezasına çarptırılan çifte uyrukluların cezaları hafifletildi.

Geçen yıl BM hakları uzmanları, Celali’nin zorlu koşullarla karşı karşıya olduğu ve hücre hapsinde sağlığı hızla bozulduğu için “ölüme yaklaştığı” konusunda uyardı. BM, mahkumiyetinin adil olmayan bir yargılamanın ardından işkence altında alınan bir itiraftan kaynaklandığını söylüyor.

Parlak ışıklar altında uykusuz kalmış, öldürülmek üzere götürüleceği günü beklemektedir.

Ailesinin 3.000 mil ötede bile paylaştıklarını söylemesi dehşet verici.

“Bu bir işkence. … Hayatımızı tamamen ele geçirdi,” dedi Mehrannia. “Diğer ülkelerin siyaseti için acı çekiyoruz.”

PAYLAŞ: